اصطلاحات سینمایی (۱) – مک گافین
در بخش اصطلاحات سینمایی، هر هفته به تشریح یک موضوع، مفهوم، اصطلاح و واژه پرکاربرد در نقد و مطالعات سینمایی خواهیم پرداخت. در این نوبت به توضیح اصطلاح مک گافین و کاربرد آن در آثار سینمای مختلف می پردازیم.
اصطلاح مک گافین که معمولا در سینما استفاده می‌شود، به موضوع یا مفهومی اشاره می‌کند که در طول داستان همه‌ی شخصیت‌ها در جست و جوی آن هستند، اما در نهایت هیچ اهمیتی ندارد. در واقع مک گافین بهانه‌ای است برای اینکه شخصیت‌ها ابعاد مختلف خود را نشان دهند و در قالب یک درام کلی روابط و داستان‌هایی را با یکدیگر شکل دهند.
ممکن است در ابتدای داستان یافتن مک گافین یا همان شی خاص برای بینندگان اهمیت بسیاری داشته باشد، اما به مرور از اهمیت آن کاسته می‌شود و توجه بیننده به روابط و داستان‌های بین شخصیت‌ها معطوف می‌گردد. به بیان دیگر مک گافین جرقه‌ی شروع داستان را می‌زند، اما در ادامه اهمیت خود را از دست می‌دهد.
البته مک گافین ابداع هیچکاک نبود بلکه برای نخستین بار توسط آنگوس مک‌فیل در ادبیات سینمایی به‌کار رفت. وی فیلمنامه‌نویس بیشتر آثار جنایی-معمایی بود و برای نمونه فیلم‌های «طلسم شده»، «مرد عوضی»، «ماجرای ماداگاسکار» و «سفر امن» از آثار او بوده است. از سوی دیگر برای مثال فیلم «شاهین مالت» یکی از نمونه‌های بارز کارکرد مک گافین می‌باشد و پیشبرد درام‌محوری یک اکسسوآر (شی) در سینمای نوآر از همین «شاهین مالت» الگو برداری گشت.
هیچکاک بسیار در صحبت‌ها و مصاحبه‌هایش از مک گافین سخن به میان می‌آورد. او در تعریف این واژه در درام‌پردازی می‌گوید مک گافین می‌تواند نقشه یک هواپیمای جنگی یا تکنولوژی ساخت بمب اتم باشد. همه‌ی شخصیت‌های داستان به دنبال دستیابی آن نقشه یا تکنولوژی هستند، اما آیا واقعاً برای بینندگان مهم است که جزئیات آن نقشه چیست؟ آیا خود نقشه یا تکنولوژی اهمیتی دارد؟ خیر! هیچکاک توضیح می‌دهد که در فیلم‌های جاسوسی، نکته یا رازی که جاسوس‌ها به دنبال آن هستند، غالباً یک مک گافین است.
بعدها در بسط معنی مک گافین خلط‌ها و اختلاط‌های مفهومی بیشتری رخ داد و منتقدان و فیلمسازان به اشکال گوناگون مفهوم جدیدی به این واژه در پیشبرد پیرنگ داستانی دادند. مثلاً جورج لوکاس کارگردان سری فیلم‌های «جنگ ستارگان» می‌گوید که ربات «آر۲ دی۲» یک مک گافین است یا در آثار کوئنتین تارانتینو معانی جدیدی به این واژه الصاق گشت و در «نجات سرباز رایان» اثر استیون اسپیلبرگ می‌توان شخصیت سرجوخه رایان را یک کارکرد مک گافین‌گونه در بسط کاراکتر دانست که برخی از منتقدین این کارکرد را «مک گافین مدرن» می‌نامند.
رایان سربازی است که حتی نام فیلم از اسم او گرفته شده اما در کلیت فیلم برای مخاطب اهمیت فاحشی ندارد، اما از سوی دیگر مهم‌ترین اهرم پیش‌برنده‌ی درام در ساحت کاراکترها و اکت آن‌هاست.
حال با تمام این تفاسیر می‌توان گفت معنی اصلی مک گافین همانی است که هیچکاک ارائه می‌دهد و این رانه‌‌ی دراماتیک در پیرنگ‌های جنایی او پیشبردهای بیشتر و روشنی دارد.
