ترکیه و سودای فتح رتبه اول در سریال‌ سازی جهان

راه‌اندازی تلویزیون در ترکیه به سال ۱۹۵۲ برمی‌گردد و اولین کانال تلویزیونی ملی این کشور، TRT 1 بود که در سال ۱۹۶۸ تاسیس شد. تلویزیون رنگی در سال ۱۹۸۱ به ترکیه آمد و اولین کانال تلویزیونی خصوصی این کشور با نام Star از ۲۶ مه ۱۹۸۹ شروع به کار کرد. اولین سریال تلویزیونی این کشور هم در ۱۹۸۶ تولید شد، یعنی سال‌های سال پس از رونق سریال‌های تلویزیونی در ایران.

همچنان که می‌بینیم، ترکیه اتفاقا کشوری است که خیلی دیر صاحب تلویزیون شد اما حالا در این زمینه جایگاهی در جهان دارد که آن را تبدیل به پدیده کرده است. تا مدت‌ها در ترکیه فقط یک کانال تلویزیونی وجود داشت که آن هم تحت کنترل دولت بود؛ یعنی همان TRT 1؛ تا اینکه موج آزادسازی‌های اقتصادی در دهه ۱۹۹۰ باعث شد پخش خصوصی در این کشور آغاز شود.

حالا درام تلویزیونی ترکیه (که خود آن‌ها درباره‌اش عبارت دیزی را به کار می‌برند)‌، به یک گونه معروف و محبوب هنری در سراسر دنیا تبدیل شده است. البته این را هم باید اضافه کرد که اگرچه صنعت سریال‌سازی ترکی یا همان دیزی، همزمان با خصوصی شدن تلویزیون در این کشور اوج گرفت، این دولت ترکیه بود که حمایت‌های همه جانبه‌ای از آن کرد.

دیزی یک مکتب است نه یک ژانر و طیف متنوعی از درام‌های تلویزیونی را شامل می‌شود که در آن ملودرام، درام‌های کمدی، درام‌های عاشقانه، درام‌های مهیج یا درام‌های اکشن به چشم می‌خورد. بیشتر این نمایش‌ها فرهنگ ترکی را نشان می‌دهند و سال‌هاست که سریال‌سازی، شناخته‌شده‌ترین صادرات اقتصادی و فرهنگی این کشور است.

موفقیت مجموعه‌های تلویزیونی ترکیه باعث افزایش گردشگری این کشور هم شده است؛ چون بازدیدکنندگان، مشتاق دیدن مکان‌های مورد استفاده در نمایش‌های مورد علاقه خود هستند. ترکیه سریع‌ترین صادر کننده سریال‌های تلویزیونی در جهان است و صنعت درام تلویزیونی، نقشی محوری در افزایش محبوبیت ترکیه در آسیا، اروپا، آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقای شمالی داشته است.

سریال‌های ترکی بیشتر در استانبول تولید می‌شوند، چون شرکت‌های تلویزیونی پس از موج آزادسازی تلویزیون خصوصی در دهه ۱۹۹۰، تصمیم گرفتند در آنجا مستقر شوند و استانبول قطب گردشگری ترکیه هم هست. کانال‌های تلویزیونی ترکیه که درام تولید می‌کنند، شاملTRT ،Kanal D ،SHOW ،STAR ،ATV ،FOX ، tv8 و کانال ۷ هستند.

بازار سریال‌های تلویزیونی ترکیه، به‌شدت متاثر از رقابت‌های محلی بین تولیدکنندگان داخلی آن است؛ از ۶۰ الی ۷۰ سریالی که هر ساله در این کشور تولید می‌شوند، تقریباً ۵۰٪ آن‌ها به دلیل رقابت شدید بین کانال‌های محلی مختلف، در بیش از ۱۳ قسمت اجرا نمی‌شوند و در نتیجه کیفیت و محبوبیت محصولات طولانی‌مدت را ندارند.

اما اساس و بنیان سریال‌های ترکی بر قسمت‌های طولانی است که زمان هرکدام از آن‌ها با  یک فیلم سینمایی برابری می‌کند. البته در بسیاری از موارد برای پخش در کشورهای دیگر، هر قسمت بلند یک و نیم ساعته، به دو قسمت کوتاه‌تر تقسیم می‌شود.

نمایش‌های تلویزیونی ترکیه تقریباً همیشه به چندین زبان، با دوبله یا زیرنویس، متناسب با زبان کشور هدف در دسترس هستند. محبوبیت ناگهانی و بی‌حد و حصر بین‌المللی، از سال ۲۰۰۰ درام‌های تلویزیونی ترکیه را به طور گسترده‌ای به عنوان یک پدیده اجتماعی، مورد تحلیل قرار داده است.

حدود ده سال است که ترکیه دومین صنعت سریال‌سازی جهان را پس از ایالات متحده در اختیار دارد اما فاصله آن با رتبه اول این جدول، همواره بسیار بالا بود؛ در حالی که حالا این فاصله در حال کمتر شدن است. از صحبت‌هایی که توسط عوامل صنعت دیزی مطرح می‌شود مشخص است که آن‌ها نمی‌خواهند به جایگاه دوم قناعت کنند و انگیزه کسب رتبه اول جهانی، طی این سال‌ها باعث شده که صنعت سریال‌سازی ترکیه، مرتب از آنچه که هست هم پیش‌تر برود.

درآمد ترکیه از صنعت سریال‌سازی‌اش به ۱۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ رسید و در سال ۲۰۱۷، صادرات تلویزیون ترکیه ۳۵۰ میلیون دلار درآمد کسب کرد و طبق گفته دبیرکل TEA، بادر ارسلان، درآمد سالانه ترکیه از صادرات تلویزیون تا سال ۲۰۲۳ بیش از ۱ میلیارد دلار خواهد بود. ممکن است به نظر برسد درآمد سریال‌های ترکی، در مقایسه با کل درآمد صادرات ترکیه که بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار در سال می‌شود، بسیار کوچک است.

اما سهم دیزی در اقتصاد ترکیه بسیار فراتر از آن است و به علاوه برای دولت این کشور کارکرد استراتژیک هم دارد. در ضمن، اگر صنعت دیزی در سال ۲۰۲۳ به آن چشم‌انداز اقتصادی که برای خودش تعریف کرده، دست پیدا کند، این یعنی یک درصد از اقتصاد ترکیه را به خودش اختصاص داده و همین در محاسبات کلان رقم بسیار بالایی است.

مجموعه‌های ترکی، غیر از خود این کشور در قبرس شمالی (که با ترکیه همزبان هستن)،  بالکان و جنوب شرقی اروپا، آمریکای لاتین، جهان عرب، هند، بنگلادش، پاکستان، افغانستان و کشورهای ترک‌زبان مانند ترکمنستان ، قزاقستان ، قرقیزستان و ازبکستان مخاطبان بسیاری دارد. البته این کشورهای ترک‌زبان تفاوت گویش فراوانی با ترکیه دارند و برای تماشای این مجموعه‌ها در آن کشورها لااقل به زیرنویس محلی نیاز است.

البته کانال‌های تلویزیونی دولتی در ازبکستان مجموعه‌های تلویزیونی ترکی را از سریال‌های خود حذف کرده‌اند و دلیل این کار را سرکشی برخی از شخصیت‌های داستانی عنوان می‌کنند. سریال‌های ترکی به خیلی از جاهایی که نمی‌شد فکرش را هم کرد رفته‌اند.

حتی از سال ۲۰۱۶، سریال‌های ترکی در اتیوپی، از طریق تلویزیون کانا که در آن این مجموعه‌ها به زبان امهری دوبله شده است، نمایش داده شدند و حالا دیزی‌ها در اتیوپی بسیار محبوب هستند. در سال ۲۰۱۲ سوئد اولین کشور اروپای غربی بود که یک دیزی در آن پخش شد. در سال ۲۰۱۵ پیش‌بینی شد که دیزی‌های ترکیه احتمالاً طی سال‌های آینده در بسیاری از کشورها محبوب خواهند بود اما آن‌ها چالش‌های رقابتی شدیدی را تجربه خواهند کرد؛ چون برخی از کشورها سعی می‌کنند از آن‌ها تقلید کنند.

همان زمان بود که کشورهای عربی بابت نفوذ فرهنگی ترکیه در کشورشان نگران شدند. عربستان ترکیه را به ترویج خلافت عثمانی متهم کرد و پخش سریال‌های دیزی در سلطنت سعودی ممنوع شد. شیخ‌نشین‌های خلیج فارس به این فکر افتاده بودند که خودشان از چنین ظرفیتی استفاده کنند اما توان چنین کاری در آن‌ها وجود نداشت.

در همان سال گروه اقتصاد و مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه Brandeis تحقیقی به قلم نادر حبیبی منتشر کرد که می‌گفت «مهم‌ترین چالش منطقه‌ای برای سلطه ترکیه در بخش سریال‌سازی، احتمالاً از دوبی ناشی خواهد شد که سرمایه‌گذاری زیادی در صنعت فیلم و تلویزیون خود انجام داده است.» اما در واقع مصر و به‌خصوص سوریه بودند که در این زمینه صعود خیره کننده‌ای داشتند و کویت و امارات و عربستان نتوانستند به موفقیت چشمگیری دست پیدا کنند.

سوریه در ماه رمضان سال گذشته سریال‌هایی ساخت که فقط نگاه به فهرست ده اثر پربیننده آن هر ناظری را میخکوب می‌کند. یکی از این مجموعه‌ها ۱۵۰ میلیون بیننده داشت و باقی‌شان با شیبی ملایم، هر کدام مقداری کمتر. سوری‌ها کار نفوذشان در مخاطبان جهان عرب را با دوبله آثار ترکی شروع کردند و همه را به لهجه خودشان دادند. سپس این آثار سوری بود که مخاطب پیدا می‌کرد. به هرحال ممنوعیت پخش سریال‌های ترکی، بازار شیخ نشین‌های خلیج فارس را در دامان سوری‌ها قرار داد نه خود آن کشورها؛ مگر اینکه مرحله بعد ممنوعیت سریال‌های سوری و مصری در عصر ارتباطات باشد.