نگاهی به کارنامه جواد عزتی

خیلی از مردم هنوز او را به عنوان یک بازیگر طنز می‌شناسند؛ هنرمند متولد شصت که کارش را از پانزده سالگی در تئاتر شروع کرد و بیست و یک ساله بود که نخستین بار جلوی دوربین یک سریال تلویزیونی رفت. حاصل‌ سال‌ها تلاشش در تلویزیون را شبکه آی‌فیلم هر چند وقت یک بار، با نمایش سریال‌هایی مثل «کمربندها را ببندیم»، «دست بالای دست» و «دردسرهای عظیم»، به مخاطبان یادآوری می‌کند؛ توجه به اسامی نقش اول و دوم سریال‌هایی که جواد عزتی روزی در آن‌ها به عنوان یک چهره فرعی ایفای نقش کرده، حقیقت مرارت‌هایی را که این بازیگر برای رسیدن به جایگاه امروزش تحمل کرده، روشن می‌کند.

این مطلب اما، بر کارنامه سینمایی جواد عزتی متمرکز است؛ پرونده روشن و پرافتخاری که بالاخص در سال‌های اخیر برخی زوایایش پنهان مانده و همین موضوع باعث شده هنوز هم عده‌ای از مردم و علاقمندان به سینما جایگاه رفیع این بازیگر را به قدر کافی جدی نگیرند. صحبت از مردی است که در کارنامه‌اش انبوهی از اجراهای عالی و نامزدی‌های گوناگون در رویدادهای مختلف به چشم می‌خورد؛ در حالی که هنوز دستش به سیمرغ فجر نرسیده و حواشی امسال جشنواره هم بیش از پیش به این تئوری دامن زد که انگار سینمای ایران عمدا بنا دارد جواد عزتی را نادیده بگیرد.

نقاش زبردست نقش‌ های خاص

یکی از شاخص‌ترین نکات کارنامه سینمایی جواد عزتی، توانایی او در برقراری تعادل بین نقش‌های طنز و جدی است. بررسی این خصیصه در درازمدت نشان می‌دهد تقریبا هیچ بازیگری تا کنون در سینمای ایران واجد این سطح از توانایی نبوده و ضمن احترام به بازیگران مهمی مانند رضا عطاران، محسن تنابنده، احمد مهرانفر، رضا کیانیان و فرهاد اصلانی که همگی سابقه اجرای هر دو گونه طنز و جدی را به بهترین نحو در کارنامه دارند، جواد عزتی یک استثنای مطلق است.

نگاه کلی به کارنامه او نشان می‌دهد جواد در یک دهه اخیر، تقریبا به ازای هر سه سال، یک کمدی خالص پرمخاطب و یک فیلم مطلقا تلخ کار کرده؛ به عنوان مثال کافی است دو فیلم «تنگه ابوقریب» و «هزارپا» را در نظر بگیرید که به فاصله حدودا یک ماه روی پرده رفتند. دو فیلم از دو جهان مطلقا متفاوت با فرسنگ‌ها فاصله که اتفاقا هر دو نیز مخاطبان خودشان را راضی کردند.

بازیگری بیش از حد پرکار

با وجود این توانایی منحصربه‌فرد، به نظر می‌رسد عزتی در یکی دو سال اخیر بیشتر از قبل قدر خودش را دانسته و قرار است ازین پس با وسواس بیشتری فیلم‌های کمدی را انتخاب کند. از سیزده فیلم اخیر او (بعد از «هزارپا») یازده تای آن‌ها آثاری کاملا جدی بوده‌اند. آن دو مورد دیگر هم یکی «چهار انگشت» است که به نظر می‌رسد وسوسه تکرار موفقیت «اکسیدان» حامد محمدی بر انتخابش اثر گذاشته و دیگری نقش کوتاهی در «ما همه با هم هستیم» کمال تبریزی است که، علی‌رغم حرف و حدیث‌های فراوان بر سر کیفیت و حواشی این اثر، نمی‌توانیم آن را یک کمدی سخیف به معنای مرسوم لحاظ کنیم.

بنابراین جواد عزتی، با به خرج دادن دقت و وسواس بیشتر، در دراز مدت می‌تواند هم نام خودش را به عنوان منعطف‌ترین بازیگر تاریخ سینمای ایران جاودانه کند و هم به سینمای کمدی بدنه در نجات یافتن از وضعیت کنونی آن کمک شایانی بکند.

عده‌ای از منتقدان، جواد عزتی را به پرکار بودن بیش از حد متهم می‌کنند که این موضوع هم قابل بحث است. این انتقاد از جهت آمار و ارقام منطقی به نظر می‌رسد؛ چرا که به عنوان مثال در ۳۶۵ روز همین سال ۹۸، پنج فیلم با بازی او اکران شده و فیلم ششم هم تنها چند روز مانده به آغاز این سال روی پرده رفته که عملا جزو اکران نوروزی ۹۸ محسوب می‌شود. جشنواره فجر همین سال نیز محل اکران ۵ فیلم از جواد عزتی بود که در تاریخ این رویداد سینمایی بی‌سابقه است.

از ماجرای نیمروز تا تنگه ابوقریب

یعنی مخاطب پیگیر سینما و جشنواره در طول زمانی کمتر از یک سال (به‌جز آثار شبکه نمایش خانگی) فقط یازده فیلم با بازی جواد عزتی را روی پرده سینما تماشا کرده. این‌ها اما فقط آمار و ارقام هستند و سکه انتخاب‌های عزتی یک روی دیگر هم دارد؛ به طوری که او در مورد انتخاب‌هایش (لااقل در سال‌های اخیر)، با دو دلیل مهم و روشن، می‌تواند از خودش رفع اتهام کند.

دلیل اول آن است که اساسا پرکار بودن یک بازیگر به این خاطر مذموم شمرده می‌شود که از کیفیت آثار انتخاب شده توسط او می‌کاهد و انبوه فیلم‌های متوسط و زیر متوسط را در کارنامه‌اش ثبت می‌کند. این در حالی است که در کارنامه سال‌های اخیر همین جواد عزتی پرکار یک ویژگی حیرت‌انگیز وجود دارد که کمتر از آن سخن گفته شده.

عزتی در چهار جشنواره اخیر فیلم فجر حضور داشته و سیمرغ بلورین بهترین فیلم سه تا از این رویدادها به فیلم‌هایی رسیده که جواد عزتی در آن‌ها نقش‌آفرینی کرده است. «ماجرای نیمروز»، «تنگه ابوقریب» و «خورشید» سه فیلمی بودند که به ترتیب در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۸ توانستند برنده سیمرغ بهترین فیلم جشنواره شوند. ضمن این‌که در سال ۹۷ هم مظلوم‌ترین چهره جشنواره فجر همین جواد عزتی بود که بازی محیرالعقولش در «ماجرای نیمروز: رد خون» مخاطبان جشنواره را شوکه کرده بود، اما دستش به سیمرغ نرسید. دیگر انتخاب‌های این بازیگر در سال‌های اخیر را نیز فیلم‌هایی مانند «پیلوت»، «لاتاری»، «جهان با من برقص»، «جاندار» و… تشکیل داده‌اند که اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها آثاری آبرومند و قابل قبول بوده‌اند. بنابراین نمی‌توان گفت که پرکار بودن عزتی باعث افت کیفیت انتخاب‌های او شده.

من فقط نقش اول قبول می‌کنم

دلیل دوم اما به سبک خاص بازیگری عزتی برمی‌گردد. در سینمایی که چهره‌های درجه چندم و از مد افتاده آن هم ادعای لوس «من فقط نقش اول قبول می‌کنم» را مدام فریاد می‌زنند، یک نفر مشغول کار است که ایفای نقش‌های مکمل را نه‌تنها باعث کسر شان و جایگاهش نمی‌داند، بلکه با تعهدی مثال‌زدنی، نقش‌های کوتاه و فرعی را طوری رنگ‌آمیزی می‌کند که بعضا حتی بیشتر از نقش اول در ذهن مخاطب حک می‌شوند.

کاراکتر ماندگار و تاثیرگذار صادق در دو قسمت از فیلم «ماجرای نیمروز» نمونه متعالی این رویکرد عزتی به بازیگری است. او در جشنواره اخیر هم سه نقش نسبتا کوتاه در فیلم‌های «خورشید»، «مغز استخوان» و «آتابای» ایفا کرد که اولی یک حضور به اندازه، جاافتاده و بالغ در یک فیلم باکیفیت بود، در دومی از چالش ایفای یک شخصیت به انتها رسیده و از لحاظ روانی نامتعادل استقبال کرد و در «آتابای» نیز، با جسارتی مثال‌زدنی، بدون افتادن به ورطه تصنعی شدن، از پس صحبت کردن به زبان ترکی برآمد.

گذشته از همه این‌ها، عزتی به لحاظ شخصیتی هم آدم ویژه‌ای است؛ یک مرد خنده‌رو و متواضع، بدون کوچکترین نشانه‌ای از اطوارهای ستاره‌های سینمایی، که با کمترین حاشیه و حرف اضافی و ادعاهای گزاف به کارش ادامه می‌دهد و فقط لازم است که از روند صعودی خود در بازیگری به خوبی مراقبت کند.

هنوز هیچکس نمی‌داند جواد عزتی برای سال جدید چه برنامه‌هایی دارد؛ شاید با توجه به شرایط رسانه‌ای، تصمیم بگیرد چالشی جدید در شبکه نمایش خانگی را تجربه کند، ممکن است به تلویزیون بازگردد و یا شاید هم چند نقش تازه در سینما انتخاب کند. با این حال، حتی اگر (بر فرض محال) سال ۹۹ فقط با اکران همین پنج فیلم جشنواره (بالاخص اجرای باورپذیر، موقرانه و دشوارش در نقش حجت «شنای پروانه») همراه شود، هیچ بعید نیست که بخش عمده‌ای از مخاطبان سینما در پایان سال او را بهترین بازیگر حال حاضر سینمای ایران بنامند.

دانلود و تماشای آثار جواد عزتی در فیلم‌گردی