سینمای پساکرونا چگونه خواهد بود
سینما از بدو تولد، با هر اتفاقی انتظار سقوط نهایی اش را می کشید اما تاریخ ثابت کرده که می تواند در برابر بسیاری از این تهدیدها مقاومت کند.
لوئیس لومیر که به همراه برادرش آگوست در سال ۱۸۹۵ سینماتوگراف را اختراع کرد، در همان اوایل کار گفت: «سینما اختراعی بدون آینده است.» این یعنی سینما از بدو تولد، به مرگ خودش متقاعد شده بود و هر روز سقوط نهایی‌اش را پیش‌بینی می‌کرد و با هر اتفاقی انتظار می‌کشید که چنین چیزی این‌بار رقم بخورد. این حتی مربوط به قبل از دو جنگ جهانی می‌شد که هرکدام صدمات زیادی به سینما زدند.
پس از آن، ظهور شبکه فیلم خانگی، دیسک‌های لیزری، دی‌وی‌دی، بلوری، تهدیدات تروریستی، ویاودیها و اکنون کروناویروس، همگی بلاهایی بودند که در این ۱۳۵ سال، هر کدام در دوره‌ای باعث بسته شدن سالن‌های سینما در سراسر جهان شده‌اند و هر بار بیم آن رفته که سالن‌ها تا ابد بسته بمانند.
اما تاریخ ثابت کرده که سینما می‌تواند در برابر بسیاری از این تهدیدها مقاومت کند. به یاد داشته باشیم وقتی را که خیلی‌ها با لحنی قاطع حکم می‌کردند VHS جایگزین سالن‌های سینما می‌شود؛ با این حال VHS رفت و سینما هنوز هست.
کرونا چه بر سر سینما آورد
البته آسیب کرونا تا به‌حال بسیار شدید بوده؛ بیشتر سالن‌های سینما در سراسر جهان طی هفته‌ها و ماه‌‌های گذشته تعطیل شده‌اند و تاریخ افتتاح خیلی از فیلم‌ها به طور نامحدود به عقب رانده شده است. جیمز باند، بیوه سیاه، مولان و خیلی از امیدهای گیشه‌ی ۲۰۲۰، همگی در برابر خشم کرونا تعظیم کرده‌اند. حتی نتفیلیکس که در این شرایط امید بسیاری از علاقمندان سینما بود، گرچه در افزایش مشترکان موفق عمل کرد، ناچار شد فیلمبرداری پروژه‌هایش را لغو کند.
با هجوم بحران، ستاره‌های فیلم به ویلاهای گران‌قیمت خود عقب‌نشینی کرده‌اند، در حالی که خدمه فیلم از بیکاری رنج می‌برند. کریستوفر نولان، فیلمساز مشهور آمریکایی در همین رابطه طی مصاحبه‌ای به واشنگتن‌پست گفت: «وقتی مردم به فیلم فکر می‌کنند، ابتدا ذهن آنها به سمت ستاره‌ها، استودیوها و زرق و برق‌های این‌چنینی می‌رود؛ اما تجارت فیلم مربوط به همه است، به افرادی که مشاغل پشت‌صحنه را بر عهده می‌گیرند، تجهیزات را فراهم می‌کنند، در گیشه بلیت می‌فروشند، تبلیغات می‌کنند و سالن‌های سینمای محلی را تمیز می‌کنند. ما همه در این زیان شریک هستیم.»
طی تقریباً یک ماه، اکوسیستم سینما هم به سرنوشت اکثر سیستم‌های تولید و کسب و کار دنیا دچار شد که چرخش آنها با بحران کرونا توقف پیدا کرده بود. این بحران، یک نیروی مخرب بزرگ را تقویت می‌کند که اگر نه سال‌ها، لااقل تا ماه‌ها عواقب آن همچنان ادامه خواهد یافت؛ حتی اگر ویروس بزودی شکست بخورد.
۲۰۱۹ پرفروش ترین سال سینمای جهان
سال ۲۰۱۹ میلادی پرفروش‌ترین سال سینمای جهان در تاریخ آن بود. مجموع فروش سینما در سراسر جهان طی این سال ۱.۳۱ میلیارد دلار نسبت به سال قبل از خود بالاتر رفت و صنعت‌های وابسته به سینما هم ۵.۴۲ میلیارد دلار بیش از رقم سال قبل فروش داشتند. مقدار قابل‌توجهی از این صعود خیره‌کننده به گسترش بازار چین و پس از آن کره‌جنوبی برمی‌گشت؛ اما گسترش ویروس کرونا که کانون آن شهر ووهان چین بود و سپس تعداد قابل‌توجهی از کره‌ای‌ها را مبتلا کرد، ماه‌عسل سینمای جهان با رقم‌های نجومی گیشه‌ها را به هم زد و برای سال ۲۰۲۰ چشم‌انداز متفاوتی نسبت به سال پیش از خود، مقابل دیده ناظران قرار داد.
از شیوع و گسترش این ویروس مدت زیادی نگذشته بود که آمارها اعلام کردند تا همین جای کار سینمای جهان پنج میلیارد دلار بابت پاندومی کرونا خسارت دیده است. جشن‌ها و جشنواره‌ها پی در پی لغو شدند، فیلمبرداری‌ها متوقف شد، سالن‌های سینما بسته شدند و تنها پدیده قابل توجه این دوران رشد خارج از پیش‌بینی ویاودیها بود؛ هر چند معلوم نیست اگر عادت فیلم دیدن به صورت دسته‌جمعی کمرنگ یا برچیده شود، در آینده همین ویاودیها هم ضرر نکنند.
صدمه به صنایع وابسته به سینما
ابتدا این صنعت سینمای چین بود که از ناحیه کرونا صدمه خورد. چین البته غیر از دومین تولیدکننده و فروشنده فیلم در دنیا، دومین بازار فیلم جهان هم هست و از همین رو اتفاقاتی که در آن افتاد، روی تمام جهان تاثیر گذاشت. در۲۳ ژانویه سینماهای چین تعطیل شدند و ۲۵ ژانویه پارک شانگهای دیزنی‌لند تعطیل شد. این پارک سینمایی یک میلیارد دلار درآمد سالانه و ۵۰ میلیون دلار سود عملیاتی دارد. یک روز بعد در ۲۶ ژانویه، پارک دیزنی‌لند هنگ‌کنگ هم تعطیل شد و پس از آن نوبت به دیزنی‌لند ژاپن رسید تا کرکره‌ها را پایین بکشد.
۳۱ ژانویه، «اژدهای چاق وارد می‌شود» که دومین شانس بزرگ تجاری امسال در سینمای چین محسوب می‌شد، بعد از «گمشده در مسکو» به صورت آنلاین نمایش داده شد. ۴ فوریه تاریخ انتشار فیلم اکشن «مولان» از تولیدات کمپانی دیزنی، در چین به‌طور نامحدود به تعویق افتاد. این فیلم به رغم سرمایه‌گذار آمریکایی‌اش، فضایی کاملا چینی داشت و بازار آن کشور را هدف گرفته بود. حدود دو ماه بعد اعلام شد که فروش بلیت در سینماهای کره‌جنوبی به‌عنوان پنجمین بازار فیلم جهان، در کل ۶۲ میلیارد وین (۵۲ میلیون دلار) بوده است که در مقایسه با رقم ۱۸۹ میلیارد وین (۱۵۸ میلیون دلار) در مدت مشابه سال گذشته، رقم بسیار پایینی است.
رفته‌رفته تمام سالن‌های سینما در هندوستان تعطیل شدند و سالن‌داران در پرداخت قبوض آب و برق خود هم درماندند. سالن‌های سینما در کشورهای حاشیه خلیج فارس هم بدون ابلاغیه‌ای از سمت دولت‌ها، به دلیل عدم مراجعه مخاطبان عملا تعطیل شدند. اما سینماهای اروپا و آمریکا که در مقابل تعطیلی مقاومت بیشتری می‌کردند، بالاخره ناچار به تسلیم شدند. ازجمله ایتالیا، به‌خصوص در شمال این کشور که منطقه ثروتمندتر و توریستی آن است، پس از یک دوره مقاومت سرسختانه در برابر تعطیلی هر صنعت وابسته به تفریحات، ناگهان خود را در میان هولناک‌ترین اپیدمی کرونا در جهان دید و همه چیز را تعطیل کرد. نمی‌شود راجع‌به آینده سالن‌داری سینما در جهان به امیدواری‌های ساده‌انگارانه دلخوش بود اما توجه کنیم، صد سال پیش پاندومی مرگبار آنفولانزا باعث بوجود آمدن استودیوهای بزرگ سینمایی در آمریکا و متداول شدن اصطلاح مگاهالیوود شد؛ حالا شرایط می‌تواند مسیری برعکس را بپیماید اما کسب و کار سالن‌داران با انجام تغییراتی همچنان ادامه پیدا کند.
جشن‌ها و جشنواره‌ها سینمایی چه شدند
هند اولین کشوری بود که مهم‌ترین مراسم سینمایی‌اش معروف به اسکار هندی را برای جلوگیری از گسترش کرونا متوقف کرد؛ در حالی که اروپایی‌ها جشن‌ها و جشنواره‌هایشان از جمله فستیوال برلین را تا پایان زمستان همچنان برگزار کردند؛ اما با شروع فصل بهار تعطیلی‌ها جدی‌تر شدند.
جشنواره بین‌المللی فیلم کن که قرار بود از تاریخ ۱۲ ماه مه آغاز شود، پس از کشمکش‌های فراوان، سر انجام تا اطلاع ثانوی به تعویق افتاد. جشنواره فیلم ترابیکا در نیویورک که توسط رابرت دنیرو تأسیس شده هم به تعویق افتاد.
در آلمان، جشنواره مشهور فیلم کوتاه در اوبرهاوزن برگزار نمی‌شود و همچنین جشنواره فیلم‌های زنانه دورتموند/ کلن لغو شد. جشنواره‌های کوچکتر به دلیل مشکلات سازمانی و مالی غالباً قادر به جبران هزینه‌های از دست رفته نیستند. اوبرهاوزن در حال حاضر مشغول طراحی یک برگزاری جایگزین به صورت آنلاین است.
جشنواره آکادمی فیلم ژاپن بدون مهمان
دوره سی و چهارم جوایز فیلم آکادمی ژاپن، در ۶ مارس، مراسم اهدای جوایز خود را برگزار کرد؛ با این حال، این مراسم بدون هیچ مهمانی برگزار شد. جشنواره مستند تسالونیکی که از ۵ مارس آغاز می‌شود؛ برای برگزاری در ژوئن سال ۲۰۲۰ دوباره تنظیم خواهد شد. جشنواره بین‌المللی فیلم پکن هم که برای آوریل ۲۰۲۰ برنامه‌ریزی شده بود، به طور نامحدود به تعویق افتاد. جشنواره بین‌المللی فیلم پراگ، از اواخر ماه مارس به زمانی دیگر در سال ۲۰۲۰ منتقل می‌شود. جشنواره بین‌المللی فیلم استانبول هم برای ۱۰ تا ۲۱ آوریل تنظیم شده بود اما به تاریخ دیگری در سال ۲۰۲۰ موکول می‌شود.
بیستمین جشنواره فیلم بورلی هیلز که از ۱ تا ۱۵ آوریل برگزار می‌شود، به طور نامحدود به تعویق افتاد و جشنواره بین‌المللی فیلم سوئیس و انجمن حقوق بشر که برای اوایل ماه مارس برنامه ریزی شده بودند هم به طور کل لغو شد.
رویدادهای منتفی شده شامل سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر هم شد که از ۱۶ تا ۲۴ آوریل در تهران برگزار می‌شود، این رویداد ابتدا به تعویق افتاد و حالا احتمال لغو این دوره از آن هم وجود دارد.
در این میان یک نکته مهم و قابل توجه این بود که انجمن مطبوعات خارجی هالیوود در تاریخ ۲۶ مارس از تغییر در معیارهای تایید صلاحیت خود برای پذیرفتن آثار هفتاد و هشتمین دوره جوایز گلدن گلوب خبر داد و اظهار داشت؛ فیلم‌هایی که با استفاده از روش‌هایی غیر از اکران در سالن‌های نمایش (مانند دیجیتال) منتشر می‌شوند، ممکن است بتوانند برای شرکت در رقابت کسب این جوایز واجد شرایط باشند.
پس از آن مراسم اسکار هم چنین چیزی را اعلام کرد. کرونا یک سال پرتماشاگر سینما (به دلیل شرایط قرنطینه) را بدون جهت‌بخشی و سیاست‌گذاری جشنواره‌ها پیش برد. از طرفی غول‌های پخش هالیوود که صاحبان اصلی گلدن گلوب و اسکار هم هستند، ناچار شدند با اکران آنلاین کنار بیایند. این‌ها تحولاتی‌اند که فارغ از مثبت یا منفی بودن‌شان می‌شود به راحتی فهمید تاثیرات گسترده‌ای را در پی خواهند داشت.
از نمایش پرده‌ای به اکران دیجیتال
در هشتم آوریل ۲۰۲۰ برابر با ۲۰ فروردین ۱۳۹۹، دیزنی‌پلاس اعلام کرد که تعداد مخاطبان آن به بیش از ۵۰ میلیون مشترک جهانی رسیده و این درحالی است که تعداد مشترکان آنها تا اوایل ماه فوریه (اواسط بهمن‌ماه)، به حدود ۲۹ میلیون نفر رسیده بود. حالا دیزنی‌پلاس پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۲۴، بین ۶۰ تا ۹۰ میلیون مشترک در جهان داشته باشد. اما نتفلیکس سال ۲۰۱۹ را با ۱۶۷ میلیون مشترک در جهان به پایان رساند که ۶۱ میلیون نفر از آنها در ایالات‌متحده بودند.
پیش‌بینی می‌شد که در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۰، هفت میلیون نفر به رقم این مشترکان اضافه شود، اما کرونا باعث شد که این صعود تا حدود ۱۶ میلیون نفر پیش برود. در ابتدای شیوع کرونا، توقع می‌رفت که بازار برای نتفلیکس اشباع شده باشد و بیشتر مخاطبان جدید ویاودیها در این شرایط به‌سمت استریم‌‌های جدید مثل دیزنی‌پلاس و هالو و اپل‌پلاس بروند؛ اما نتفلیکس که از همه آنها در این بازار قدیمی‌تر به‌حساب می‌آمد، ابتکاراتی را برای بهره‌مندی از شرایط جدید به‌کار بست که موثر واقع شدند.
به طور میانگین، استفاده مردم جهان از وی اودی در ایام کرونا ۵۱ درصد افزایش داشته که این رقم در کشورهایی مثل آلمان و ژاپن تنها ۲۱ درصد و در کشورهای دیگر مثل فیلیپین و چین، ۶۱ و ۶۳ درصد بوده است. اسپانیا با ۵۸ درصد افزایش در استفاده از ویاودیها طی دوران کرونا، سومین کشوری است که از میانگین جهانی بالاتر بوده است.
آمریکا که خاستگاه اصلی وی‌اودی در دنیا و صاحب شرکت‌هایی مثل نتفلیکس و دیزنی‌پلاس است، در این دوران با رشد ۴۱ درصدی استفاده از استریم‌ها مواجه شد. بدون شک رشد غافلگیرکننده مشترکان وی‌اودی، یکی از مهم‌ترین تحولاتی است که سینما به دلیل شرایط کرونا آن را تجربه کرد.
