نقد فیلم حق سکوت به کارگردانی هادی نائیجی – از دهن افتاده

 «حق سکوت» اثر هادی نائیجی با تهیه‌کنندگی سید رضا میرکریمی است که بازیگرانی همچون حسام محمودی و هوتن شکیبا در آن ایفای نقش می‌کنند. این فیلم ماجرای قرار گرفتن یک طلبه جوان بر سر دوراهی دین و دنیا را روایت می‌کند و پرداختی موشکافانه به مقوله دین دارد.

«حق سکوت» در بخش نگاه نو در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر حاضر بوده و در سه رشته بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه و بهترین کارگردانی فیلم‌های اول کاندید سیمرغ بلورین شده که سیمرغ بهترین فیلمنامه را هم به خود اختصاص داده است.

فیلم هادی نائیجی، که رضا میرکریمی کارگردان باسابقه و کاربلد کشورمان آن را تهیه کرده، پیش از هر چیز، یادآور «زیر نور ماه» اثر محبوب و تحسین شده میرکریمی است که به مسائل روحانیت می‌پردازد. این فیلم برشی از زندگی طلبه جوانی به نام میرهاشم را به تصویر می‌کشد که به خاطر خریدن خانه، چک کشیده و حالا برای پاس کردن آن چک به مشکل برخورده است.

میرهاشم که توسط یک شرخر تحت فشار قرار گرفته است، تصمیم می‌گیرد از طریق شرکت در مراسم دینی دهه اول محرم، مبلغ مورد نیازش را تامین کند و از شرایطی که گرفتارش شده رهایی یابد. او در این مسیر، از یک طرف در نیتش دچار تردیدهایی می‌شود و از سوی دیگر وجهه و اعتبار خودش را در میان مردم روستایی که برای تبلیغ به آن‌جا اعزام شده، از دست رفته می‌بیند.

«حق سکوت» لحن اخلاقی و اجتماعی سینمای دینی یکی دو دهه اخیر ایران را دارد که در پیرنگ اصلی آن تضادی میان نیت خالصانه و معنوی یک روحانی جوان با الزامات معیشتی و دغدغه‌های اقتصادی او را ترسیم می‌کند و میرهاشم را بر سر یک دوراهی دشوار قرار می‌دهد که باید بین ایمان و عقل معاش، یا به تعبیر ساده‌تر بین خدا و خرما، دست به انتخاب بزند.

«حق سکوت» در لایه پنهان‌ترش نگرش انتقادی مهم خود نسبت به سبک دین‌داری مردم را هم زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و با تاکید بجا و تلنگرهایش در مواردی همچون حساسیت بیجای مردم برای دعوت از روحانی، پرداخت وجوهات، قضاوت کردن و… مخاطب را به بازنگری در مشی دیندارانه خود دعوت می‌کند.

در میان بازیگران فیلم، ایفای نقش اصلی بر عهده حسام محمودی است که اجرای قابل قبول و استانداردی دارد. این در حالی است که پرداخت شخصیت میرهاشم در فیلمنامه چندان استوار به نظر نمی‌رسد. فیلمنامه موفق نمی‌شود شخصیت اصلی خود را به قدر کافی برای مخاطب سمپاتیک جلوه دهد. لجاجت نامعقول برای حفظ خانه در حالی که حتی همسرش هم از این وضعیت ناراضی است، اتفاق باورپذیری برای مخاطب نیست و شواهد و قرائنی هم برای توجیه این رفتار سرسختانه در متن وجود ندارد.

از سوی دیگر، انفعال روحانی جوان که در نیمه دوم فیلم پررنگ می‌شود نیز چندان معقول به نظر نمی‌رسد و ظاهرا تلاش تصنعی نویسنده برای ایجاد تعلیق است که این حجم تردید را به یک کاراکتر دینی موجه تحمیل می‌کند. از همین منظر، نحوه ادامه یافتن و پایان‌بندی اثر، از همان ابتدا برای مخاطب چندان دشوار نیست و «حق سکوت» در واقع فاقد هر نوع غافلگیری یا موقعیت تکان‌دهنده به نظر می‌رسد.

هوتن شکیبا در نقش سید حسن، حضور گرمی در این فیلم دارد و با اجرایی بامزه و ملموس که از این بازیگر کاربلد انتظار می‌رود، موفق می‌شود شخصیتش را از تیپ بودن دور کند و متناسب با چیزی که درخور یک شخصیت مکمل باورپذیر است، جلوی دوربین ببرد. با این همه، بخش مهمی از نقاط ضعف و کاستی‌های «حق سکوت» را باید نتیجه تعویق حدودا هفت ساله اکران این فیلم بدانیم که بخاطر گذر پرسرعت زمان در عصر انفجار اطلاعات، می‌تواند هر اثر خوش‌ساختی را بی‌رمق جلوه دهد.

خوشبختانه کارگردان «حق سکوت» به زمان استاندارد و متعارف ۹۰ دقیقه‌ای فیلم‌های بلند تن نداده و اثر خود را در زمانی کمتر از ۷۰ دقیقه به پایان می‌‎رساند تا فیلم دچار کشدار شدن بی‌مورد نشود. با این همه، اثر نخست هادی نائیجی، یک فیلم سینمایی متوسط است که می‌تواند الگوی بسیار خوبی برای فعالان حوزه ساخت تله‌فیلم‌های مناسبتی باشد.