نقد فیلم مرد ایرلندی؛ از تک تک دقایق این فیلم باید لذت برد!

سال ۱۹۵۰، آمریکا. «فرانک شیرن» (دنیرو)، کهنه­‌سربازی از جنگ جهانی دوم و راننده­ کامیونی است که وارد حلقه­ اطرافیان یک تبهکار قدرتمند به نام «راسل بوفالینو» (جو پشی) می­‌شود. او پله­‌های ترقی را طی می­‌کند تا به مسئول اوباش تبدیل شود و سپس برای همکاری با رئیس رانندگان کامیون «جیمی هوفا» (پاچینو) انتخاب می­‌گردد. اما نهایتاً بین دو اربابش جنگ در می‌گیرد.

اگر چیزی درباره­ «مرد ایرلندی» بدانید، این دو چیز خواهد بود: اول این‌که فناوری شبیه‌­سازی کامپیوتریِ پیرسازی، رابرت دنیرو، آل پاچینو و جو پشی را به مردان جوانی تبدیل کرده و دوم اینکه این فیلم بسیار طولانی (سه ساعت و نیم) است. خب، این نبوغ فیلم مارتین اسکورسیزی است که بر اساس کتاب «شنیده‌­ام خانه‌­ها را رنگ می­‌کنی» اثر «چارلز برنت» درباره­ سرباز پیاده­‌نظام اوباشی به نام فرانک شیرن ساخته شده است (نام کتاب کنایه­ مؤدبانه‌­ای از پاشیدن خون روی دیوارهاست)، که چندان هم به کار نمی‌­آید. برای اسکورسیزی که از بازی­‌های فوق‌­العاده­ بازیگران کمک گرفته، افسون زندگی یک مرد کم کم جای کنجکاوی درباره­ حقه‌­های فنی (که خیلی سریع به آن عادت می­‌کنیم) را می‌گیرد.

با اینکه فیلم همه­ ویژگی­‌های اسکورسیزی‌­ گونه‌­ای که می­‌خواهید را در خود دارد (حساب کسانی که با شلیک گلوله به صورت‌شان کشته می‌شوند از دست‌تان در می‌­رود)، اما اسکورسیزی اینجا سبک بالغانه‌­ای را دنبال کرده است، یک اندیشه­ متقاعدکننده درباره­ زمان، پیر شدن، ارتباط­‌ها و گناه که به جاه‌ایی دست می‌­یابد که فیلم‌­های گنگستری دیگر فقط باید خوابش را ببینند.

اگر می­‌خواهید ببینید مرد ایرلندی چطور از «رفقای خوب» فاصله می­‌گیرد، در همان صحنه­ اول این تفاوت را مشاهده خواهید کرد. اگر در رفقای خوب، دوربین با حرکت مارپیچی پشت سر «هنری هیل» که دوست دختر تازه­‌اش را به باشگاه شبانه­ کوپا می­‌برد، حرکت می­‌کرد؛ مرد ایرلندی با یک حرکت آرام و حساب­‌شده از درون یک آسایشگاه کاتولیک می­‌گذرد، از پرستاران و بیماران ویلچری می‌­گذرد تا به فرانک شیرنِ سال‌خورده برسد که داستان زندگی خودش را برای مخاطبی که نمی‌­بینیم (یک پرستار؟ یک کشیش؟) تعریف می­‌کند.

پس از فیلم جدی و معنوی «سکوت»، اسکورسیزی در اولین ساعت فیلم مرد ایرلندی، در محله­ قدیمی خوش می‌­گذراند. فرانک، کهنه‌­سرباز جنگ جهانی دوم که در ایتالیا خدمت کرده (این‌طور شده که یاد گرفته ایتالیایی حرف بزند و به راحتی آدم بکشد) با راسل بوفالینو، رئیس برازنده و شیطانی خانواده­ تبهکاری بوفالینو در پنسیلوانیا آشنا می­‌شود. این دو فوراً با هم دوست می­‌شوند و از اینجا به بعد ویژگی­‌های همیشگی اسکورسیزی را می‌­بینیم.

کلاهبرداری با گوش استیک تقلبی، شخصیت­‌هایی که مثل یک اوباش فراری با دوربین حرف می‌­زنند، لقب­‌های گنگستری جورواجور (پچ پچی، سالی حشره، تونی سه انگشته، پیت یونانی)، جزئیات مستندگونه درباره­ رفتارهای گنگستری (شیرن به نقطه‌­ای از رودخانه اشاره می­‌کند که قاتلان حرفه‌­ای اسلحه‌­های‌شان را در آن‌جا معدوم می­‌کنند و می­‌گوید «انقدر این‌جا تفنگ هست که میشه باهاشون یه کشور کوچیک رو مسلح کرد»)، و توده‌­ای از بذله‌­گویی­‌های خشک و عاقلانه. نگاه‌­های کوتاهی هم به زندگی خانوادگی شیرن می­‌اندازیم. وقتی دخترش «پگی» (لوسی گالینا) می­‌گوید صاحبکارش او را هل داده، شیرن به سوپرمارکت می‌­رود و صاحبکار دخترش را به باد کتک می­‌گیرد. این یک ویژگی شخصیتی است – می­‌خواهد از خانواده‌­اش محافظت کند اما نمی‌­داند چطور – که در سومین بخش فیلم ظهور پیدا می‌­کند.

البته، بخشی از لذت فیلم ناشی از تماشای بازگشت دنیرو و پشی به روزهای احمقانه‌­شان است. بوفالینوی پشی یک موجود خارق‌­العاده است، نقطه­ مقابل شخصیت­‌های غیرقابل پیش­بینی قبلی او در فیلم‌­های اسکورسیزی. او مرد مؤدبی است که سیگار نمی­‌کشد (زنانی که در ماشین او سیگار می­‌کشند، موقعیت طنز دائمی به وجود می‌­آورند) و و در ظاهر دوست‌داشتنی است اما پشی یک هاله­ آرام و ترسناک دور خودش می­‌پیچد. پشی همچنان دقیق و منظم باقی می­‌ماند.

صحنه‌­های او با دنیرو پر از جاذبه و کشش است اما به جاهای غیرمنتظره‌­ای هم کشیده می­‌شود: گفتگویی درباره­ خانواده – پگی از بوفالینو می‌ترسد و این ترس در کل فیلم مسیر جالبی را طی می­‌کند – در یک سالن بولینگ، محبت و عطوفتی را به تصویر می­‌کشد که با توجه به بازیگران و محیطی که در آن قرار دارند، عجیب و غافلگیرکننده است. دنیرو هم به همان اندازه کنترل­‌شده بازی می­‌کند، مردی که در مرکز اتفاقات ایستاده است اما همیشه از آن فاصله دارد. این بهترین بازی او در چند سال اخیر است.

مرد ایرلندی اولین همکاری اسکورسیزی و پاچینو

فرانک با جلب اعتماد بوفالینو، پله‌­های ترقی را طی می­‌کند و مسئولیت مهمی به عهده‌­اش گذاشته می‌­شود: باید مراقب جیمی هوفا (پاچینو) باشد، رهبر ناپایدار و غیر قابل کنترل اتحادیه­ کامیون­‌داران که تحت حمایت گنگسترهاست، هوفا دومین مرد قدرتمند در آمریکاست و در حال حاضر زیر ذره‌­بین شرکت‌­های بزرگ و حکومت آمریکا قرار دارد. مرد ایرلندی اولین همکاری اسکورسیزی و پاچینو است و همکاری آن­‌ها بهتر از این نمی‌توانست باشد. هوفا با شخصیت بزرگ و هیجان‌­انگیزش به پاچینو اجازه می­‌دهد تمام احساسات خود را بیرون بریزد، طغیان­‌های ملودراماتیک و اغراق‌­آمیزی که به بخشی از شخصیت بازیگری پاچینو – در هر نقشی که می‌­خواهد، باشد – تبدیل شده­‌اند در این فیلم به­‌جا و طبیعی به نظر می‌رسند.

بهترین بخش بازی پاچینو، دعواهایش با رئیس تبهکاران نیوجرسی «تونی پرو» با بازی «استیون گراهام» است؛ یک کتک‌­کاری که بر سر پوشیدن شلوارک و دیر رسیدن به یک جلسه شروع می­‌شود، صحنه‌­ای جذاب و به یاد ماندنی به وجود می‌­آورد. یکی از صحنه‌­های شگفت‌­انگیز آنجاست که در روز ترور شدن جان اف کندی، هوفا می­‌بیند که پرچم آمریکا که در ستاد مرکزی اتحادیه بوده را به صورت نیمه‌­افراشته درآورده‌­اند، او آن‌­ها را مجبور می‌­کند دوباره پرچم را بالا ببرند. اما هوفا هیچ‌وقت به یک دلقک تبدیل نمی‌­شود: او حیله‌گر، عاشق کنترل کردن دیگران (او الکل نمی­‌نوشد برای همین زیردستانش الکل را به هندوانه تزریق می­‌کنند و می‌­خورند) و باهوش است و پاچینو این شخصیت را به بهترین شکل ممکن بازی می­‌کند.

در بخش میانی است که فیلم کمی از داستان خود منحرف می­‌شود. اسکورسیزی بلندپروازانه سعی می­‌کند داستان را به یک درس تاریخ تبدیل کند و تصاویری از اخبار سال­‌های حکومت کندی و نیکسون را لابه‌­لای صحنه­‌ها جا می­‌کند اما هیچ‌وقت واقعاً ارتباط محکم و قانع­‌کننده‌­ای بین دنیای تبهکاران و دنیای سیاست به وجود نمی‌­آورد (که می‌­توانست موضوع یک فیلم دیگر باشد). فیلم همچنین از حضور تند و تیز زنان‌ه­ای مانند لورین براکو (رفقای خوب) یا شارون استون (کازینو) بی­‌بهره است اما «آنا پاکوین» در نقش بزرگسالی پگی حس و حال دیگری دارد و در زمان اندکی که در فیلم دیده می­‌شود، سرمای دیگری به قلب سرد و یخ‌­زده­ فیلم اضافه می‌­کند.

فیلم وقتی بهتر می­‌شود که به رابطه­ بین شخصیت­‌ها می‌­پردازد و این رابطه وقتی به اوج می‌­رسد که درگیری‌­های مختلف در یک نقطه به هم برخورد می­‌کنند. اما چیزی که باعث می­‌شود مرد ایرلندی یک سر و گردن از همه­ فیلم‌­های جنایی اخیر بالاتر باشد این است که وقتی جنازه‌­ها دفن می­‌شوند و گنگسترها به زندان می­‌افتند، فیلم تمام نمی­‌شود. در عوض به داستان قدرتمند و دردناک پشیمانی، ولی نه ندامت، تبدیل می­‌شود. در اواخر داستان وقتی که فیلم به بررسی هزینه­ یک عمر جرم و جنایت می­‌پردازد، فرانک می­‌گوید «تا وقتی که به خط پایان نرسیدی، نمی­دونی زمان چقدر سریع می‌­گذره.» شیرن از لحاظ احساسی، باهوش نیست – تلاش او برای همدردی با یک بیوه هم برای او مشقت‌­بار است هم برای ما – اما در همه­ «خانه رنگ کردن‌­ها» وقت آن‌قدر کم است که جایی برای فکر کردن و پشیمان شدن نیست.

اسکورسیزی و نویسنده «استیو زایلیان» در پایان فیلم به شیرن بینش و درکی ناگهانی می­‌دهند و این اندوه‌­بار است – مردی که جان این همه آدم را گرفته، توانایی حس کردن خود را هم کشته است. در اصول گنگستری (شاید پایان پدرخوانده­ ۲) یا کاتالوگ اسکورسیزی چیز چندانی وجود ندارد که به حمله­ احساسیِ پایان فیلم شباهت داشته باشد. نتیجه، استادی است که با مهارت تمام مشغول کار است.

البته، اسکورسیزی فیلم گنگستری خیره‌­کننده‌­ای ساخته است اما مرد ایرلندی بیشتر از این‌هاست، مدیحه­‌ای مالیخولیایی بر پیر شدن و از دست دادن انسانیت است. از تک تک ۲۰۹ دقیقه­ این فیلم لذت ببرید – پشیمان نخواهید شد.