نقد مستند کارخانه آمریکایی – برقراری توازن در روایت اقتصادی

پیشرفت­‌های اقتصادی سال­‌های اخیر و تغییرات به وجود آمده در روابط تجارت بین‌المللی، موجب افزایش تعداد شرکت­‌های چند ملیتی شده است. این روند، درک عمیق‌­تر چگونگی تفاوت ارزش­‌های کار را در میان فرهنگ­‌های ملی کشورها ایجاب می­‌کند. از آنجا که فرهنگ­‌های ملی کشورها از یکدیگر متمایز هستند، نظام­‌های سیاسی و اقتصادی آن‌ها نیز تفاوت­‌های چشمگیری دارند.

به عنوان نمونه آمریکا در انتهای پیوستار سرمایه­‌داری کمونیسم است و تلاش کرده تا نگرش­‌های اقتصادی خود را با نگرش نظام‌­های دیگر هم در کارکرد و هم در رویکرد، متفاوت جلوه دهد. ولی در چین فقط طی سال­‌های اخیر اصلاحاتی در جهت کاهش کنترل دولت بر شرکت­‌ها آغاز شده است.

حزب خلق هنوز سیطره سنگینی بر تجارت و ایجاد محیط‌­های کاری بوروکراتیک برای کارکنان چینی دارد. تفاوت این دو نگاه در بسیاری از گزاره‌­های اقتصادی از جمله روش‌­های مدیریت منابع انسانی نیز نمایان می­‌شود. مستند کارخانه آمریکایی تصویر قابل اعتنا و مهم از این تفاوت نگاه ارائه می‌دهد. چند روز قبل از کریسمس ۲۰۰۸ کارخانه جنرال موتورز در شهر دیتون ایالت اوهایو تعطیل می­‌شود. در حالی که زندگی و امرار معاش بسیاری از مردم آن منطقه به چرخیدن چرخ‌­های آن کارخانه وابسته بود.

وابستگی تا آنجا که گفته شده با تعطیلی جنرال موتورز ده هزار شغل محلی از بین رفت. فیلم با تصویری از کارخانه تعطیل که حالا برف محیط آن را پوشانده و سکوتی مرگبار آن را فرا گرفته آغاز می­‌شود. کارگران روبروی دوربین­‌ها ایستاده‌اند و از سر استیصال دعا می­‌کنند. دو سال بعد سر و کله چینی­‌ها پیدا می­‌شود و کارخانه‌­ای با نام فویائو که شیشه اتومبیل تولید می­‌کند در همان منطقه راه‌­اندازی می­‌کنند. با حضور آنان بارقه­‌های امید در دل کارگران آمریکایی روشن می­‌شود و انتظار می­‌رود در کنار کارگران چینی دوباره رونق به زندگی‌­شان بازگردد.

اما کنار هم قرار گرفتن دو فرهنگ و دو نگاه اقتصادی در مدیران چینی و آمریکایی چالش جدیدی است که فیلم در جهت تبیین، واکاوی و تاثیر آن بر زندگی کارگران است. به عبارت دیگر چنانکه در ابتدا بیان شد فیلم تلاش می­‌کند تا جدال مدیران دو کشور را در قالب دو دیدگاه فلسفی-سیاسی یعنی سوسیالیسم و لیبرالیسم ارتقا بخشد و انصاف این است که فیلمسازان با پرداختی مویرگی، جزئی­‌نگر و بسیار زیرکانه بدون فرو غلطیدن در دام شعارهای رایج سندیکاها و اتحادیه‌­های کارگری، دو طرف ماجرا را در تقابل و در عین حال در جبر همکاری با هم بازنمایی کنند. جایی که آمریکایی­‌ها پر حرف در محیط کار، بدون بازده مناسب، خواهان حق اعتراض و آزادی بیان، نق نقو و همواره شاکی نشان داده می­‌شوند و چینی­‌ها قانع، کم حرف، ملتزم به اوامر کارفرما، مطیع و پرکار هستند.

اوج این تقابل و کشمکش در ماجرای تشکیل اتحادیه و پیوستن به سندیکای کارگران است. تاکید سناتور آمریکایی در روز افتتاحیه برای پیوستن به سندیکا نیز این تقابل را وارد چالشی جدی‌­تر می­‌‌کند در حالی که در آن سو مدیران چینی با این رویه مخالفت جدی دارند.

ارزش فیلم، برقراری توازن در روایت خود، بدون باج دادن به طرفین نزاع است. روایت کردن جدال مدیران در جلسات پیدا و پنهان به همراه گزینش روایت برخی کارگران از هر دو طرف در عیان‌سازی تصمیم­‌های مدیران بر زندگی شخصی آنان ،فیلم را دارای تعادلی مثال‌زدنی کرده است که این تعادل نتیجه بهره‌­گیری هوشمندانه از تدوین نیز است.

تمرکز درست دوربین بر چهره کارگران در همه جای مستند آنچنان خودنمایی می‌­کند که گویی بیش از آنکه سیاست‌­های اعمالی مدیران مهم باشد، این کارگران هستند که باید در کشاکش عزم مدیران با محیط و فضا بجنگند. رهیافت فیلم به عنوان یک مستند برای ثبت واقعیت پیرامون، بهره بردن از تمام ظرفیت‌­های موجود در مدیوم بیانی خود است.

بنابراین تفاوت نگرش‌­ها در مدیران دو کشور و خلق کشمکش میان آنان به جای آنکه به یک پیکار و ستیز بوروکراتیک تقلیل یابد به تصویرسازی از ابعاد زندگی کارگری و تجربه آن در سایه دو نگاه فلسفی-سیاسی ارتقا می‌­یابد.