نگاهی به سینمای مرضیه برومند

مرضیه برومند یکی از مهم‌ترین چهره‌های برنامه‌سازی کودک است که نامش، با آثار جاودانه‌ای همچون «خونه مادربزرگه» و «شهر موش‌ها»، در تاریخ این حوزه برای همیشه ماندگار شده است. او در عرصه‌های مختلف نمایشی نیز فعالیت‌های نسبتا پرتعدادی داشته، اما در سریال و فیلم‌های ویژه بزرگسالان به اندازه آثار ویژه کودک و نوجوانش موفق نبوده است.

خاطره‌ساز تکرار نشدنی کودکان متولد دهه‌های شصت و هفتاد، اگرچه در یک دهه اخیر، بسیار کم‌کار شده و کمتر به عنوان کارگردان پشت دوربین می‌ایستد؛ با این حال نگاهی به حدودا چهل سال تلاشش در عرصه هنرهای نمایشی، حاکی از آن است که مرضیه برومند را باید یکی از هنرمندان پیشرو و خلاق در عرصه برنامه‌سازی کودک بدانیم. برومند تجربه کار در صحنه تئاتر را هم دارد و حدودا در ده نمایش با سمت‌های مختلف فعالیت کرده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به بازی در تئاتر «افرا، یا روز می‌گذرد» اثر بهرام بیضایی، اشاره کرد.

خالق خاطرات خوش کودکی

برومند فعالیت خود در تلویزیون را از حدود پنج دهه قبل آغاز کرد و تا کنون کارهای مختلفی را در این عرصه انجام داده. بازیگری در سریال‌های تلویزیونی مختلف یکی از فعالیت‌های کمرنگ او در سال‌های فعالیتش بوده که عموما هم به ایفای نقش‌های ماندگار منجر نشده است. از بازیگری‌های مهم‌تر برومند در سریال‌های تلویزیونی، «سلطان صاحبقران» اثر علی حاتمی و «معصومیت از دست رفته» ساخته داود میرباقری، قابل اشاره هستند.

مرضیه برومند، بیشتر از آن‌که به عنوان بازیگر شناخته شود، در مقام کارگردان سریال‌های تلویزیونی، صاحب کارنامه است. اما در میان سریال‌های او، آثار ویژه کودک و نوجوانش در دهه‌های شصت و هفتاد، حکایت متفاوتی دارند. سه مجموعه عروسکی «مدرسه موش‌ها»، «خونه مادربزرگه» و «قصه‌های تا به تا» آثاری هستند که، با کاراکترهای عروسکی به یادماندنی، در عصر خودشان به محبوبیت عجیبی دست یافتند و هنوز هم تلویزیون ایران می‌تواند به آن‌ها افتخار کند. در دورانی که محدودیت امکانات در عرصه برنامه‌سازی کودک، دست هنرمندان این حوزه را بسته بود، سه‌گانه عروسکی مرضیه برومند، با تکیه بر خلاقیت‌های هنری و خلق کاراکترهای دوست‌داشتنی، به لحنی صمیمی دست یافتند و درخشان ظاهر شدند.

از آرایشگاه زیبا تا کتاب فروشی هدهد

کارگردانی سریال‌های تلویزیونی برای مرضیه برومند به آثار ویژه گروه سنی کودک محدود نشده و او در عرصه تولید مجموعه‌هایی برای بزرگسالان هم فعال بوده است. برومند که در سال ۶۹ سریال پرمخاطب «آرایشگاه زیبا» را ساخته بود، از اواسط دهه هفتاد به طور کامل از تولید برنامه‌های عروسکی فاصله گرفت و چند سریال مختلف برای بزرگسالان را روی آنتن برد که مجموعه‌های «تهران ۱۱»، «ورثه آقای نیکبخت»، «کارآگاه شمسی و دستیارش مادام» و «کتابفروشی هدهد» از جمله آن‌ها هستند. این سریال‌ها البته در جذب مخاطب و برخورداری از محبوبیت عمومی قابل مقایسه با مجموعه‌های کودک ساخته شده توسط مرضیه برومند نبودند؛ با این حال، تلاش‌هایی قابل احترام در تاریخ تلویزیون به شمار می‌روند.

مرضیه برومند در سینما هم، مثل تلویزیون، تجربه بازیگری و کارگردانی را داشته که برخی از آن‌ها ماندگار شده‌اند. وی به عنوان بازیگر در فیلم‌هایی از رسول ملاقلی‌پور (پناهنده)، مازیار میری (قطعه ناتمام) و عبدالرضا کاهانی (هیچ) به ایفای نقش پرداخته که بازی ماندگاری از او به جا نمانده است. اما ساخته‌های سینمایی او عمدتا بر روی آثار موفق تلویزیونی‌اش استوار شده‌اند و البته به موفقیت‌های چشمگیری هم رسیده‌اند.

شهر موش‌ها وارد می‌شود

دو نسخه سینمایی الهام گرفته شده از «مدرسه موش‌ها» که با عنوان «شهر موش‌ها» ۱ و ۲، به فاصله حدودا سی سال، اکران شدند، هر دو موفق بودند. نسخه اول این فیلم به کارگردانی مشترک مرضیه برومند و محمد علی طالبی ساخته شد و ویژگی منحصربه فردش استفاده از صداپیشگان مطرحی همچون ایرج طهماسب، حمید جبلی، مسعود کرامتی، مرتضی احمدی و فاطمه معتمد آریا بود. نسخه دوم هم در سال ۹۳ با تهیه‌کنندگی منیژه حکمت و علی سرتیپی روی پرده رفت که در زمان خودش یک ریسک بزرگ بود؛ اما با تکیه بر خصیصه نوستالژیک و بهره‌گیری مناسب از شکل موزیکال و عروسکی، توانست به فروش بسیار خوبی دست یابد.

دیگر ساخته برومند در دهه هفتاد، اثری با عنوان «الو الو من جوجوام» بود که از طرفی دو عروسک‌ مجموعه موفق «خونه مادربزرگه» را منبع الهام قرار داده بود و از سوی دیگر، مسیر خود را با ترکیب عروسک‌ها و آدم‌های واقعی، به پیروی از شیوه ساخت «قصه‌های تا به تا»، پیش می‌برد. «مربای شیرین» نام دیگر تجربه کارگردانی برومند در سینماست که اثر شکست‌خورده او محسوب می‌شود.

این فیلم با بازی چهره‌هایی همچون لیلا حاتمی، محمدرضا شریفی‌نیا و گوهر خیراندیش، مایه‌هایی کمدی داشت که از یک شیشه مربا شروع می‌شد؛ اما خصایص فرمی آن بیش از حد تلویزیونی و دم‌دستی طراحی شده بودند و احتمالا به همین خاطر چندان مورد استقبال مخاطبان قرار نگرفت.

یکه تاز سینمای کودک ایران

لحن صمیمی و دغدغه‌های فرهنگی مهم‌ترین ویژگی‌های آثار مرضیه برومند به شمار می‌روند. او در عرصه برنامه‌سازی کودک تبحری مثال زدنی برای خلق کاراکترهای عروسکی ملموس و قابل درک از خود نشان می‌داد که زی‌زی‌گولو، مخمل، کپل و عینکی نمونه‌های شاخص آن‌ها هستند.

این کاراکترهای طراحی شده در زمان خود به قدری در میان کودکان و حتی بزرگترها محبوب شدند که تکیه‌کلام‌هایشان توسط مردم به کار می‌رفت. از منظر فرهنگی نیز آثار ویژه کودک در کارنامه او خصایص تربیتی پررنگی داشتند که پشتوانه فکری و پژوهشی این کارگردان و دغدغه‌های انسانی او را نشان می‌دادند.

آثاری که برومند برای بزرگسالان تولید کرده هم، اگرچه به اندازه آثار ویژه کودکان تاثیرگذار و محبوب نبودند، اما دغدغه‌های فرهنگی او را بازتاب می‌دادند و از این جهت پیشرو و سازنده ظاهر می‌شدند. به عنوان مثال «آرایشگاه زیبا» یک مجموعه اصیل ایرانی بود که به مسائل اخلاقی و فرهنگ عمومی توجه داشت و «کتابفروشی هدهد» نیز برای ترویج فرهنگ کتابخوانی ساخته شده بود که هنوز هم یکی از دغدغه‌های رسانه در ایران است.