نگاهی به ژانر انعکاسی
بحث از ژانر یا گونه فیلم های سینمایی همواره یکی از چالش برانگیزترین مناقشات در بین سینماگران و منتقدان سینما بوده است در این پرونده نگاهی خواهیم داشت به مهم ترین تقسیمات ژانرهای سینمای داستانی در جهان.
بحث از ژانر یا گونه فیلم‌های سینمایی همواره یکی از چالش برانگیزترین مناقشات در بین سینماگران و منتقدان سینما بوده است؛ به طوری که از یک طرف عموم منتقدان، پایبندی به قواعد ژانری را نقطه قوت فیلم‌ها قلمداد می‌کنند و از سوی دیگر، برخی برآنند که پرداختن به ژانر فیلم‌ها امروزه دیگر یک تقلای بی‌نتیجه و منسوخ در خوانش آثار هنری است.
با این همه، نمی‌توان فراموش کرد که هرچقدر همپوشانی فیلم‌ها، از منظر گونه‌شناسی آن‌ها، افزایش یابد، باز هم به ملاکی برای تقسیم‌بندی آثار در دسته‌های مختلف، و نیز مبنایی برای مقایسه آثار مختلف یک گونه سینمایی با یکدیگر نیاز داریم. لازم به توضیح است که تقسیم‌بندی ژانرهای سینمای داستانی اصطلاحا یک وحی منزل نیست که همواره ثابت باشد و همه فیلم‌های تولید شده در سراسر جهان را بتوانیم الزاما متعلق به یکی از آن دسته‌ها بدانیم؛ اما شناخت مولفه‌های اصلی گونه‌های مختلف سینمای داستانی به مخاطب کمک می‌کند که فیلم‌ها را بر اساس ظرفیت‌ها و زمینه هنری خاص خودشان مورد ارزیابی قرار دهد.
در این مطلب، بر اساس محتویات ارزشمند دو کتاب «آناتومی فیلم» اثر برنارد اف. دیک (ترجمه حمید احمدی لاری) و کتاب «راهنمای ژانر: معرفی و بررسی ده گونه سینمایی» نوشته یحیی نطنزی، به ارائه دو تقسیم‌بندی مشهور ژانری، ویژگی‌های هر کدام و نیز زیرگونه‌های (ساب‌ژانر) آن‌ها می‌پردازیم و در صورت امکان سعی خواهیم کرد تا نمونه‌های برجسته جهانی و داخلی هر ژانر را نیز معرفی کنیم.
ارائه دهنده این تقسیم‌بندی تاکید می‌کند که اگرچه بهترین نمونه‌های هر ژانر سینمایی، در واقع نمونه ناب و خالص آن گونه محسوب می‌شود، اما این‌که یک فیلم ذیل دو یا چند ژانر مختلف قرار بگیرد هم چندان عجیب نیست.
تداخل گونه‌ها ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله دلایل تجاری؛ مثل زمانی که کارگردان با توجه به محبوبیت و اقبال عمومی و گسترده‌ای که نسبت به ژانر کمدی وجود دارد، تصمیم می‌گیرد که مثلا به اثری علمی – تخلیلی، رگه‌هایی از طنز اضافه کند تا استقبال مخاطب از آن فیلم بیشتر شود.
ژانر انعکاسی
فیلم‌های انعکاسی یکی از ژانرهای پر حرف و حدیث در سینما را تشکیل می‌دهند که مخاطبان خاص و عاشق سینما به این گونه علاقه دارند. به همین خاطر است که عده‌ای اصلاً این نوع فیلم‌ها را به عنوان یک ژانر مستقل نمی‌پذیرند. پیچیدگی و ابهام، ویژگی بارز ژانر انعکاسی در سینماست؛ ژانری که ادعایی فراتر از یک فیلم ساده را دارد.
این قبیل فیلم‌ها واجد ارجاعات پررنگ به ماهیت سینما و فیلم‌های خاص تاریخ هستند و از همین روی، گاهی آن‌ها را «فیلم درباره فیلم» می‌نامند. بر مبنای همین ویژگی خاص، آثار ژانر انعکاسی پر از نمادها و علائمی هستند که فقط مخاطبان جدی و پروپاقرص سینما می‌توانند آن‌ها را درک کنند.
در اکثر این آثار به ماهیت سینما و ساز و کار تولید فیلم اشاره می‌شود، برای مثال در رز ارغوانی قاهره (۱۹۸۵) از وودی آلن، به مساله‌ی اشتباه گرفتن توهم روی پرده با واقعیت پرداخته می‌شود و در عین حال اشاراتی به شرلوک جونیور (۱۹۲۴) از باستر کیتون نیز می‌شود. از مثال‌های دیگر در این حوزه که به عنوان یکی از بهترین فیلم در فیلم‌های تاریخ شناخته می‌شود، می‌توان به روز برای شب (۱۹۷۳) فرانسوا تروفو اشاره کرد
در بسیاری از این آثارکه تنه به تنه‌ی سینمای مستند می‌زنند، پروسه تهیه فیلم و حضور فیلمساز به تصویر کشیده می‌شوند. برای مثال بسیاری از آثار کارگردان نامدار فرانسوی، ژان لوک گدار به این شیوه تولید شده‌اند. تشخیص نمونه‌های این ژانر کار بسیار دشواری است، زیرا کمتر فیلمی را می‌توان یافت که فقط قابل دسته‌بندی شدن ذیل این ژانر باشد؛ با این حال، فیلم تازه کوئنتین تارانتینو با عنوان «روزی روزگاری در هالیوود» را احتمالا می‌توانیم اثری بدانیم که بیش از هر فیلم دیگری در سال‌های اخیر با گونه انعکاسی تطابق دارد.
